نجمه شمس الدینی ،نتایج یک مطالعه بزرگ ملی، حاکی از شیوع ۹ درصدی کم خونی در بین جمعیت بزرگسال (افراد ۳۵ سال و بالاتر) کشور است و استان هرمزگان در صدر «شیوع کم خونی» قرار دارد. نتایج این مطالعه تحت عنوان «Anemia among Iranian population aged ≥۳۵ years Persian Cohort»  که توسط جمعی از محققان علوم پزشکی کشور به سرپرستی رضا ملک زاده، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده، در مجله معتبر بین المللی PLOS ONE منتشر شده است. 

وی درباره میزان شیوع کم خونی «شدید»، «متوسط» و «خفیف» در بین افراد بزرگسال گفت: ۶۹ درصد جمعیت (هر دوجنس) مورد بررسی در مطالعه، به کم خونی «خفیف»، ۲۹ درصد به کم خونی «متوسط» و ۲ درصد نیز به کم خونی «شدید» مبتلا هستند. به گفته ملک زاده، شایعترین نوع کم خونی در هر دو جنس مورد بررسی در مطالعه، «هیپوکرومیک میکروسیتیک» با شیوع ۶۵ درصدی است. کمبود آهن در بزرگسالان کشور، محتمل‌ترین علت این میزان شیوع کم خونی است. همچنین بیماری‌های مزمن یا تالاسمی به عنوان دیگر علل احتمالی این نوع کم خونی مطرح هستند. کم خونی نوع «نورموکرومیک نورموسیتیک» با ۲۳ درصد شیوع نیز، در رتبه بعدی شایعترین نوع کم خونی در بزرگسالان هر دو جنس کشور قرار دارد. 

محقق ارشد مطالعه حاضر با اشاره به این که طبق این یافته ها، شیوع کم خونی در سراسر کشور وجود دارد، بیشترین میزان شیوع استاندارد شده سنی کم خونی در استانهای مورد بررسی را در استان هرمزگان و کمترین را در استان کردستان اعلام کرد و گفت: بر اساس نتایج به دست آمده، استان هرمزگان (۳۷.۴۱ درصد)، گیلان (۱۳.۳۰ درصد)، مازندران (۱۳ درصد)، خوزستان (۱۰.۴۸)، خراسان رضوی (۹.۶۷ درصد)، کرمانشاه (۹.۴۶)، کرمان (۹.۲۵ درصد)، فارس (۸.۱۸ درصد)، یزد (۷.۹۸ درصد)، سیستان و بلوچستان (۶.۴۸ درصد)، کهگیلویه و بویراحمد (۶.۹ درصد)، اردبیل (۵.۸۹ درصد)، چهار محال و بختیاری (۵.۴۸ درصد)، آذربایجان غربی (۵.۲۳ درصد)، آذربایجان شرقی (۴.۹۵ درصد) و کردستان (۴.۵۷ درصد) به ترتیب در بالاترین و پایین‌ترین رتبه شیوع کم خونی در افراد بالای ۳۵ سال هر دو جنس در جمع ۱۶ استان مورد بررسی قرار دارند. 

وی درباره علت شیوع بالای کم خونی در استان هرمزگان نیز گفت: یکی از دلایل احتمالی می‌تواند شیوع قابل توجه بتا تالاسمی در این استان باشد. در مجموع، تالاسمی با شیوع ۱۰ درصدی در چند استان ایران، یکی از شایع‌ترین علل کم خونی است؛ هر چند که ایران با اجرای برنامه ملی پیشگیری از تالاسمی پیشرفت زیادی در این زمینه داشته است. 

محمد زمانی، پزشک و نویسنده اول مطالعه نیز با اشاره به دیگر یافته‌های مطالعه گفت: طبق نتایج مطالعه حاضر، جنس مونث، محل زندگی روستایی، خانه دار بودن، بازنشسته بودن، کم وزنی، مصرف مواد، خواب ناکافی، فعالیت بدنی کم، و ابتلا به بیماری‌هایی همچون دیابت، نارسایی کلیه و سرطان، با افزایش خطر کم خونی مرتبط هستند. در مقابل، افراد دارای چاقی شکمی در مقایسه با کسانی که چاقی شکمی نداشتند، با کم خونی کمتری مواجه بودند. نویسنده اول مطالعه افزود: یافته‌های این پژوهش همچنین حاکی از آن بود که سطح تحصیلات بالاترو وضعیت اقتصادی بهتر با خطر بیشتر کم خونی همراه بوده که این نیازمند بررسی علل این ارتباط است. 

وی درباره میزان کم خونی در بین زنان و مردان نیز گفت: میانگین غلظت هموگلوبین در بین مشارکت کنندگان زن (۱.۵ ± ۱۳.۵ گرم/دسی لیتر)، به شکل معناداری کمتر از مردان (۱.۵± ۱۵.۵ گرم/دسی لیتر) است. همچنین شیوع کم خونی در تمام گروه‌های سنی زنان (۱۲.۵ درصد) به طور قابل توجهی بیشتر از مردان (۴.۵ درصد) است که از جمله علل اصلی آن می‌توان به کم خونی فقر آهن ناشی از قاعدگی یا بارداری اشاره کرد. 

نویسنده اول مطالعه افزود: درحالی که شیوع کم خونی در زنان با روند افزایشی متفاوتی (افزایش جزئی از ۳۵ تا ۳۹ سال، اوج گیری در سنین ۴۵ تا ۴۹ سال، کاهش در سنین ۵۰ تا ۵۹ سال و افزایش دوباره پس از این سنین) همراه است، شیوع کم خونی در مردان، دارای روند افزایشی در تمام گروه‌های سنی است. 

به گفته وی بیشترین میزان شیوع کم خونی در بزرگسالان هر دو جنس کشور، مربوط به گروه سنی ۴۰ تا ۴۹ سال (۱۰ درصد) است و پس از آن گروه‌های سنی ۵۰ تا ۵۹ سال، ۳۵ تا ۳۹ سال، و ۶۰ سال و بالاتر است.

بر اساس یافته ها، همین رتبه‌بندی گروه‌های سنی در شیوع کم خونی سطح «متوسط» نیز وجود داردوی افزود: بر اساس نتایج این مطالعه جهانی، شیوع کم خونی در کشورهای در حال توسعه بیشتر است و در نتیجه این بیماری، با هزینه‌های درمان و مراقبت‌های بهداشتی بیشتری همراه خواهد بود. 

به گفته محققان در مطالعه «شیوع کم خونی در بزرگسالان ایران» انجام مطالعات اپیدمیولوژیک آینده نگر برای کنترل بیماری کم خونی بویژه در کشورهای درحال توسعه ضروری است و نتایج این مطالعات می‌تواند بر سیاستگذاری‌های بهتر در برنامه‌های بهداشت عمومی مقابله با شیوع کم خونی بسیار موثر باشد. مطالعه حاضر نیز به دلیل تعداد زیاد شرکت کنندگان که یک نقطه قوت محسوب می‌شود می‌تواند محققان و برنامه‌ریزان نظام سلامت کشور را به سمت تعیین اهداف دقیق‌تر برای کنترل شیوع کم خونی در بزرگسالان بویژه در مناطقی با شیوع بالای این بیماری رهنمون باشد. 

به گزارش پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، پژوهشگران این مطالعه امیدوارند، مطالعات بعدی با ارائه اطلاعات بیشتر و دقیق‌تر در خصوص برخی شاخص‌های تاثیرگذار مانند آهن، سطوح ویتامین، عفونت‌ها یا اختلالات ژنتیکی موثر در کاهش یا افزایش شیوع کم خونی، تفاسیر دقیق‌تری در زمینه علت کم خونی بویژه در مناطقی با شیوع بالا ارائه دهد.آهن برای ساخته شدن گلبول های قرمز خون لازم است. البته به جزآهن، مواد مغذی دیگری مثل اسیدفولیک، ویتامین ب6، ویتامین ب12، ویتامین سی و پروتئین ها هم برای خون سازی لازم هستند. آنمی فقر آهن زمانی است که برای مدت طولانی مقدار آهن دفعی بدن بیش از آهن جذبی باشد که در نتیجه ذخیره آهن بدن از دست می رود و برای تولید طبیعی هموگلوبین، آهن کافی در اختیار نیست، در نتیجه خون سازی با مشکل مواجه شده و فرد دچار کم خونی فقر آهن می شود.کمبود آهن شایع ترین اختلال تغذیه ای در جهان است که حدود دو میلیارد نفر را در دنیا متاثر ساخته است. کودکان زیر 5 سال و زنان باردار آسیب پذیرترین گروه های جمعیتی هستند. شایع ترین علل فقر آهن در نوزادان و بچه ها ،نبود آهن کافی در رژیم غذایی آنها است. این عامل به خصوص در کشورهای در حال توسعه که مقدار آهن موجود در مواد غذایی کم بوده و بیماری هایی مثل مالاریا و سایر بیماری های انگلی روده ای شایع است، بیشتر وجود دارد. شیوع فقر آهن در کشورهای در حال توسعه حدود 25 تا 35 درصد گزارش شده است.

علل ایجاد کم خونی فقرآهن

برخی افراد به دلیل برخی بیماری های مزمن (مانند بیماران کلیوی) ؛آهن از دست داده و یا قادر به جذب آهن نیستند، در نتیجه به کم خونی فقر آهن دچار می شوند.اما علل کم خونی فقر آهن در افرادی که دچار بیماری زمینه ای نیستند شامل موارد زیر است:

–دریافت ناکافی آهن، در صورتی که فرد غذاهای حاوی آهن را مصرف نکند، مستعد ابتلا به فقر آهن می شود. این موضوع به ویژه در کسانی که در معرض خطر هستند می تواند مشکلات جدی تری ایجاد کند.

–عادت های بد غذایی مانند عدم مصرف گوشت، مصرف غذاهای غیر خانگی مانند پیتزا و انواع ساندویچ های سوسیس و کالباس، تنقلات غذایی کم ارزش مانند چیپس ، پفک و شکلات که موجب بی اشتهایی و عدم مصرف مواد غذایی مورد نیاز می شوند، فرد را در معرض خطر کمبود آهن قرار می دهند.

–تغییرات خلقی که موجب بی اشتهایی شوند و یا رژیم های نامناسب نیز که به محدودیت مصرف مواد غذایی بی انجامند، از عوامل دیگر مستعد کننده برای فقر آهن هستند.

–ابتلا به بیماری های انگلی که معمولا در اثر رعایت نکردن اصول بهداشتی در مورد آب آشامیدنی، سبزی ها و میوه های خام و توالت ها افراد را مبتلا می کنند.

–مصرف چای همراه یا بلافاصله پس از غذا. چای حاوی ماد های به نام تانن است که مانع از جدب آهن مواد غذایی می شود.

–مصرف ناکافی مواد غذایی حاوی ویتامین سی نیز احتمال بروز کمبود آهن را افزایش می دهد. ویتامین سی یک عامل کمک کننده مهم به جذب آهن است. کمبود دریافت ویتامین سی موجب کاهش جذب آهن غذا و در نتیجه کمبود آهن می شود.

–مصرف نان های حاوی جوش شیرین به علت اسیدفیتیک موجود، باعث کاهش جذب آهن می گردد.

–مشکلات دندانی که منجر به بی اشتهایی یا مشکل در غذا خوردن می شوند، نیز به علت دریافت ناکافی مواد غذایی، فرد را مستعد کم خونی فقر آهن می کنند.

– خونریزی های شدید عادت ماهیانه در دختران و زنان جوان

جهت پیشگیری از کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن اقدامات مختلفی را در سطح فردی و اجتماعی می توان انجام داد. مهم ترین این اقدامات شامل آهن یاری ، غنی سازی مواد غذایی و تغذیه مناسب می باشد.