بقلم موسی جاودان، عضو هیات علمی دانشگاه هرمزگان

شرایط تاریخی و فرهنگی- اجتماعی معاصر شرایط را به گونه رقم زده است که به دلیل رقابت‌های جان فرسا برای ورود به رشته‌های پول آور دانشگاهی، رسیدن به شغل و کارهای دارای امنیت شغلی فشارهای روانی زیادی را بر خانواده و فرزندان ایرانی تحمیل نموده است به گونه‌ای که امروز در بیشتر خانواد‌های ایرانی حداقل یک فرد تحصیل کرده جویای کار و یا فرزند نوجوانان برای ورود به دانشگاه دیده می‌شود.

لشکر بیکاران دانش آموخته دانشگاهی، ابر بحرانی است که تا کنون کمتر مسئولی توانایی حل این موضوع داشته است. شعارها، همایش ها، سخنرانی ها و ادعاهای زیادی از سوی نمایندگان مجلس، وزرا، روسای جمهور و سایر مسئولین تا کنون ارائه شده است که هنوز در حد همان شعار و سخنرانی باقی مانده است. چنین شرایط بحران آفرینی می‌تواند روان خانواده و فرزندان را بهم بریزد. از این همین روست که در مواردی دیده می شود که نوجوانانی به دلیل ناکام شدن در ورود به رشته دانشگاهی دلخواه دست به خودکشی می‌زند یا پدر خانواده‌ای به دلیل نیافتن کار خودسوزی می‌کند.

لذا، در چنین شرایطی لازم است ضمن درک فرزندان، احوال فردی و خانوادگی همدیگر را درک کنیم و از فشار مضاعف به یکدیگر در چنین شرایطی پرهیز نمائیم.

واقعیت امر این است که فشارهای روانی در نوجوانانی، یکی از شایع‌ترین مسائل و اختلالات این دوره محسوب می‌شوند. شناخت هر چه بیشتر والدین از شرایط و خلق و خوی فرزندان در این دوره یکی از مواردی است که به والدین، معلمان و مسئولین جامعه کمک می‌کند تا بتوانند ضمن شناخت بهتری از نوجوان، روابط بهتر و موثرتری با نوجوانان بر قرار کنند.

همه ما می‌دانیم که در دنیای امروز، همواره با تغییرات گسترده و پیچیده‏ای روبه‌رو هستیم و هر تغییری با فشارهای روانی همراه است. آموختن این مهارت‏ها به ما کمک می‏کند تا فشارهای روانی گوناگون و آثار آن‌ها را شناخته و راه‏های کاهش یا مدیریت بر آن‌ها را به دست آوریم. ‏فشار روانی در زندگی امری اجتناب‌ناپذیر است و هر انسانی متناسب با شرایط و موقعیت‌‏های فردی و اجتماعی خواه‌ناخواه با مشکلات و چالش‏های مختلفی روبه‌رو می‏شود.

بنابراین، برای ‏غلبه بر این موانع ‏باید از راهکارهای مناسب استفاده کنیم. این تلاش‏های شناختی و رفتاری ‏تعیین‏کننده موفقیت و سازگاری ما در طول زندگی هستند. شکست‌های تحصیلی در دوره نوجوانی، محرومیت، ناکامی، تعارض، ‏گرفتاری‏های روزمره و موقعیت‏های خانوادگی و اجتماعی از عواملی هستند که اغلب ما آن را در مسیر زندگی فردی و اجتماعی ‏لمس و احساس کرده‏‌ایم. پاسخ به عوامل فشارزا تحت تأثیر برداشت و ادراک انسان از رویدادهای ‏فشارزا قرار می‏گیرد.

ارزیابی از موقعیت‏های فشارزا و نوع پردازش اطلاعات، باعث برانگیخته شدن ‏افکار می‏شوند و نوع واکنش ما را نسبت به حوادث تعیین می‏نمایند. به ‏نظر می‏رسد زندگی عاری از فشار روانی امکان ندارد، اما فشار روانی شدید و طولانی‌مدت می‏‏تواند دارای اثرهای آسیب‌زای جسمانی و روانی باشد. برای مثال، کسانی که به اضطراب مزمن مبتلا هستند، سلامت تن و روانشان در معرض خطر قرار دارد و در صورت عدم استفاده از راهکارهای مقابله ای مناسب به اختلالات رون-تنی مختلفی مبتلا خواهند شد.

از این رو، استفاده از راهبردهای مناسب می‏تواند تا حدود زیادی موجب کاهش و تعدیل اثر منفی عوامل استرس‏زا باشد.
عوامل جسمانی، اجتماعی، سازمانی، تغییر و تحولات در زندگی و اشتغال ذهنی هر کدام به ‏نحوی در شکل‏گیری و ایجاد فشارهای روانی سهیم هستند. به عنوان مثال، خانواده یک سازمان است و ‏مقررات گوناگون، حاکم بر هر خانواده، اعضای آن را ممکن است دچار تعارض کند.

خانواده هایی که به فرزندان خود برای موفقیت تحصیلی در کنکور و سایر امتحانات فشارهای زیادی تحمیل می‌کنند و حساسیت بیش از حد نشان می دهند، باعث به خطر افتادن سلامت روانی فرزندان خود می‌شوند.
همچنین، ‏ارتباط با افراد و شخصیت‏های گوناگون از جمله افراد پرخاشگر، افسرده، عصبانی و یا افرادی که ‏دچار مشکلات شخصیتی هستند می‏تواند از جمله عوامل اجتماعی ایجادکننده فشار روانی ‏باشند. عوامل دیگری مانند اشتغال ذهنی فرد به شکل منفی، مثلا دانش آموزی که فکر می‌کند آدم بدشانسی است و یا در آزمون پیش رو توفیقی حاصل نمی کند، فشار روانی زیادی را به خود تحمیل می کند، احساس شکست، ناکامی‏های پی‌درپی و انتظارهای نامعقول از خود و یا دیگران، از جمله عوامل بسیار متداول در ایجاد فشار عصبی ‏می‏باشند که گاهی خود به خود وگاهی همراه با عوامل دیگر از قبیل عوامل جسمانی و محیطی ‏عمل کرده و تأثیر نامطلوبی بر افکار و رفتار ما می‏گذارند.

استرس یا فشار از عوامل درونی و بیرونی ناشی می‏شود و بر رفتار تأثیر می‏گذارد. آثاری که ‏استرس در افکار فرد به وجود می‏آورد، می‏تواند باعث تغییر عملکرد او شود. صاحبنظران بر این ‏باورند که نوع راهبردهای انطباقی افراد هنگام مواجهه با شرایط سخت و طاقت‌فرسای زندگی، می‏‏تواند بر سلامت جسمانی و روانی آنان تأثیرگذار باشد.‏ ‎تدبیری که فرد ‏برای سازگار شدن و انطباق با شرایط تنش‌زا پیش می‏گیرد، نوع تأثیرگذاری بر روحیه وی را ‏تعیین می‏کند.‏ فشارهای روانی حاصل از حوادث زندگی تأثیر متفاوتی بر افراد دارند که نوع این تأثیر به ‏عواملی مانند ویژگی‏های شخصیتی، تفاوت‏های فردی و حمایت‏های اجتماعی بستگی دارد. ‏تفسیر و تعبیرهای فرد هنگام مقابله با استرس و میزان حمایت‏های اجتماعی از عوامل مهم در ‏میزان بروز آسیب‏های روانی و جسمانی به فرد به‌شمار می‌آیند. وجود حمایت اجتماعی در زندگی ‏روزمره و در رویایی با مشکلات و آسیب‏های ناشی از فشار عوامل استرس‌زای درونی و ‏بیرونی موجب افزایش توانایی فرد در مقابله با استرس و کاهش میزان فرسودگی روانی و ‏جسمانی است. بنابراین، داشتن حمایت‏های اجتماعی، اعتقادات مذهبی، شیوه جهت‏گیری در زندگی و استفاده از راهکارهای مناسب با شرایط تنش‌زا (مسئولیت‌پذیری،‏ راهبرد حل مدبرانه مسأله، ارزیابی مجدد مثبت، داشتن تفکر مثبت و خویشتن‌داری) تا حدود زیادی می‏تواند شدت آسیب‏های روانی و جسمانی را کاهش دهد.

با انجام اعمال زیر تا حدودی می‏توان بار فشارهای روانی را کاهش داد:

۱- از تماشای برنامه‏ها و اخبار ناخوشایند بپرهیزیم.
۲- سعی کنیم به درخواست‏های نابه‌جای دیگران نه بگوییم.
۳- در صورت بروز مشکل از افراد صاحب نظر، مطلع و رازدار کمک بگیریم.
۴- از عوامل استرس‌زا آگاهی داشته باشیم و سعی کنیم آنان را کاهش دهیم.
۵- باور داشته باشیم که بر رویدادها کنترل داریم و می‏توانیم آن‏ها را تغییر دهیم.
۶- سعی کنیم نسبت به رویدادها و حوادث برداشت ذهنی و طرز تلقی مثبت داشته باشیم.
۷- کار‏ها و امور روزمره را اولویت‌بندی کنیم و برای هر کدام زمان مناسبی اختصاص دهیم.
۸- از ورزش‏هایی مانند پیاده‌روی، شنا و کوهنوردی برای کاهش فشارهای روانی استفاده کنیم.
۹- اگر پایبند و معتقد به اعمال مذهبی هستیم، از راز و نیاز برای رسیدن به آرامش درونی استفاده کنیم.
۱۰- در صورت مؤثر نشدن راهکارهای ارائه‌شده برای کسب اطلاعات بیشتر به مشاور و یا روان‌شناس مراجعه کنیم.
۱۱- در مورد مشکلات و نگرانی‏های خود دوستانی و یا بستگانی داشته باشیم تا بتوانیم با آنان گفتگو کنیم و از غم و فشار روانی خود بکاهیم.
۱۲- برای کاهش فشار لحظه‏ای می‏توانیم نفس عمیق بکشیم و یا مقداری آب بنوشیم.
خواهان سعادتمندی، سلامتی و خوشبختی شما