یادداشت از مهتاب زمانی راد

به گزارش تجارت جنوب آنلاین ، مديريت پايدار منابع آب زيرزميني در مناطق در حال توسعه به ويژه در زماني که تقاضا براي آب آشاميدني سالم و روند رشد سريع اين جوامع در حال افزايش بوده، از اهداف ضروري آينده محسوب مي‌شود. امروزه براساس قابليت تطابق زياد مدل‌هاي پيشرفته شبيه‌سازي آب زيرزميني با سامانه هيدروژئولوژي آبخوان، شرايط مناسبي را به منظور مديريت و استفاده بهينه از اين منابع فراهم آورده است. مطالعات خشکسالي نشان داد که خشکسالي اقليمي در منطقه نازدشت رودان روند مشخصي نداشته و شديد ترين خشکسالي ها در سال هاي 1386 و 1387رخ داده است. همچنين نتايج نشان داده است که نوسانات آب زيرزميني دشت کردي شيرازي وابستگي کمي به تغييرات بارندگي منطقه داشته و منبع اصلي تأمين کننده آب زيرزميني اين دشت از جبهه هاي ورودي آب زيرزميني است.

در راستاي برداشت بيش از حد از منابع زيرزميني و خشکسالي چندساله در محدوده نازدشت رودان شاهد فرونشست‌هاي متعدد و افت سطح ايستابي هستيم که ضرورت مديريت هر چه بيشتر آبخوان را گوش زد مي کند. در اين تحقيق با ارزيابي اثرات اقليمي خشکسالي بر تغييرات منابع آب زيرزميني و بيلان هيدرولوژيکي آبخوان ناز دشت با ارائه روش ها و راهکارهاي مناسب بر منطقه ناز دشت رودان و با بررسي نتايجي که حاصل خواهد شد مي‌توان در مديريت اين منابع ارزشمند گام‌هاي مؤثري برداشت.

برداشت بيش از توان آبخوان زيرزميني دشت كردي شيرازي باعث افت بيش از حد ارتفاع سطح آب دشت گرديده است. كاهش ارتفاع آبخوان در بخش‌هاي جنوبي بيش از بخش مياني و بالغ بر 38 متر بوده كه ناشي از وجود چاه‌هاي بهره‌برداري در حاشيه جنوبي دشت است. مضافاً اينكه دشت فوق داراي حوزه بسته ايست كه در سال‌هاي پرباران جريانات سطحي اطراف حوزه در بخش مياني جمع شده ناحيه باتلاقي كوچكي را پديد مي‌آورد كه هم اكنون سطح آب زيرزميني به‌واسطه برداشت بيش از ظرفيت مجاز مخزن در اين بخش به بيش از 50 متر رسيده است.

به علت كيفيت بهتر منابع آب زيرزميني بخش جنوبي، چاه‌هاي بهره‌برداري در اين بخش متمركز شده‌اند و بر اساس شواهد موجود ورودي آب زيرزميني از سمت ارتفاعات اين بخش اندك بوده، درصد كمي از حجم آب مورد نياز چاه‌ها را تأمين مي‌نمايد. لذا برداشت بيش از توان سفره و افزايش آن طي ساليان متمادي باعث افت بيشتر سطح آب زيرزميني در اين بخش  و وارونگي جهت جريان آب زيرزميني شده است و در نتيجه جبهه‌اي از اين ناحيه نشان داده نمي‌شود.

تمامي جريانات آب زيرزميني به جنوب دشت ختم شده، توسط چاه‌هاي عميق و نيمه عميق موجود استخراج مي‌شود و با توجه به شواهد موجود اين دشت فاقد خروجي آب زيرزميني است

با توجه به برداشت بي‌رويه از منابع آب زيرزميني دشت کردي شيرازي و افت بيش از حد سطح ايستابي در اين دشت و ديگر عوامل مرتبط شاهد ايجاد فرونشست‌ها و شکاف‌هايي در دشت هستيم. منطقه اي که شکاف در آن شکل گرفته واقع در شمال اين حوزه آبخيز است.

اولين بازشدگي ترک ها  حدود 2 سال پيش شروع به شکل‌گيري نموده و سپس به دو طرف گسترش يافته است توسعه و شکل‌گيري آن‌ها از 1 سال پيش سرعت بيشتري گرفته است. اين نوع شکاف ها در حال حاضر تمايل به گسترش داشته و در کنار شکاف‌هاي قديمي‌تر نيز شکاف‌هاي جديدي در حال ايجاد هستند. بيشترين عمق مشاهده شده در اين شکاف ها حدود 4 تا 5 متر مي باشد. با توجه به نبود تغيير شکل هاي فشارشي و برشي(مانند چين‌خوردگي) در محل شکاف ها به نظر مي رسد اين شکاف‌ها در ابتدا بر اثر تنش هاي کششي ساده تشکيل گرديده و بعد از مدتي تحت تأثير فرسايش بخصوص فرسايش آبي عريض تر شده اند. تشکيل شکاف هاي کششي طولي و تصوير عملکرد سريع فرسايش آبي در نمونه-اي از اين شکاف ها که در حال تبديل شدن به فرسايش گالي مي باشد نشان داده شده است. به‌طور کلي تمامي اين موارد نشان دهنده اين موضوع است که عوامل به وجود آورنده اين شکاف ها هنوز فعال بوده و در حال گسترش هستند.

این مطلب در شماره 48 مجله تجارت جنوب به چاپ رسیده است.